Dedelide 1.Sehitlik

Birinci dünya harbi sırasında Ruslar ve Ermeni çeteler Ağrı ilini işgal etmişlerdir.Bu işgaller Ağrıdan başlayıp doğu anadolu da yayılmaya başlamıştır. Ağrı’yı işgal eden Rus ve Ermeniler Van’a doğru işgallerini genişletmeye başlamışlardır. Ağrı’dan sonra Patnos işgal edilmiştir .İşgaller bütün hızıyla devam ederken yöre halkıda bulundukları yerleşim alanlarını terk edip dağlara sarp kayalıklara doğru kaçmışlardır. Bu kaçış esnasında her hangi bir temel ihtiyaçlarını götürmemişlerdir. Yalnızca canlarını kurtarmanınn derdine düşmüşlerdir. Rus ve Ermeni işgali dedeli yöresine gelirken dedeli halkı ulaşılması biraz daha güç olan meydan dağına doğru çekilmiştir.Herhangi bir yiyecek almayan yöre sakinleri açlığa birkaç gün dayanmış fakat daha fazla dayanamadıkları için aralarında üç kişiyi seçip tahıl ambarlarının bulunduğu dedeliye göndermeye karar vermişler. aralarında en iyi silah kullanan üç kişiği seçip silahlarla beraber dedeliye yolcu etmişler. gönderilen kişiler Zeki,Hamza,ve Hamza adındaki köylülermiş.Gönderilen kişiler dedeliye geldiklerinde yaptıkları ilk iş buğday ambarlarından bir tanesini açıp açlıklarını gidermek için biraz buğday pişirmek olmuş. Buğday pişirdikleri yer bir sazlığın yakınında bulunuyormuş. Bundan dolayı çevreyi net bir şekilde görememişler. Buğday pişire dursun ambarları açmaya gelen üç şahıs ambarlardaki tahılları çuvallara doldurmaya başlamışlar. Öte yandan Rus ve Ermeni çetelerde dedeliye çok yaklaşmıŞlardı. Tuzibilan dedikleri mevkiye geldiklerinde dedeliden küçük bir dumanın yükseldiğini görmüşler. Dedeli ile tuzibilan arası yaklaşık olarak 2-3 km civarındadır.Düşman dumanı gördükten sonra çok sinsice bu üç kişiye yaklaşmaya başlamıştır. Bu sırada Hamzalar ve Zeki adındaki şahıslar çuvallarını doldurmanın derdine düştükleri için etraflarında olup bitenden habersiz imişler.Düşman kuvvetleri bunların etrafını sararken bir anda kendilerinin etraflarının sarıldığını görmüşler. Bir taraftan düşman askerleriyle çarpışmışlar bir taraftanda geri dağlara doğru çekilmeye başlamışlar. Çarpışıp dağa doğru çekilme yaklaşık olarak 1-1,5 km devam etmiştir.İki Hamza bir tümseğe girmiş Zeki ise yanlarındaki tümseğe girip düşman askerleriyle göğüs göğüse çarpışmışlar.Bu çarpışma esnasında düşman askerlerinden 30-40 kişiyi öldürmüşlerdir. Çarpışma Hamzaların ve Zekinin mermileri bitene kadar devam etmiştir. Mermileri bitince düşmanlar Hamzaları ve Zekiyi yakalamışlar. Rus ve Ermeni çeteler yakaladıkları müslümanlara işkence ettikten sonra onların boyunlarını tersten kesmişlerdir.Düşman askerleri mübarek cesetleri orada bırakıp dedeliden ayrılmışlardır. Düşman askerleri dedeliden ayrılırken öldürülen arkadaşlarını taşımak için köy evlerinin kapılarını söküp sedye olarak kullanmışlardır. Nitekim düşman askerlerinin soktuğu kapı sayısı 40 civarındadır. Dedeli halkı aradan üç gün geçmesine rağmen dönmeyen akrabalarını aramak için Dedeliye gelmişler, fakat yapılan aramalara rağmen kendilerinden herhangi bir haber alamamışlardır. Üç dört gün aradan geçtikten sonra Hamzalardan bir tanesi kız kardeşinin rüyasına girer ve ona kızar sizler kör müsünüz bizlerin cesetlerini neden görmüyorsunuz diye. daha sonra kardeşi durumu kocasına ve akrabalarına anlatır.Hamza’nın akrabaları rüyada gösterilen yere geldikleri zaman iki tane cenazeyi görmüşler. Bu cenazeleri gördükleri yere defin edip üçüncü kişiyi aramışlar fakat onu bulamamışlar. Ertesi gece köylülerden bazıları rüya görmüşler. Gördükleri rüyalarda üçüncü şehitte yerini onlara söylemiş ve üç şehidin gömüldükleri yerlerden çıkartılıp az aşağıda bir yer söylenerek oraya defin edilmelerini söylemişlerdir. Köylülerde ertesi gün gelip cenazeleri rüyada kendilerine tarif edilen yere gömmüşler. Etrafını duvarla çevirip muhafaza altına almışlardır. Köy halkı ve köye gelen ziyaretçiler şehitliği ziyaret etmektedirler. Şehitliğin yanında kurbanlar kesip onların yüzü suyu hürmetine Allah’tan niyazda bulunmaktadırlar. Özellikle şehitlik belli zaman dilimlerinde fazlaca ziyaret edilmektedir. Özellikle hastalar korkmuş kişiler şehitliği fazlaca ziyaret ederler. Şehitliği ziyaret eden kişiler burada yatan insanları vesile göstererek Allah’tan yardım dilemekte ve çoğuda dikeklerine ulaşmaktadır. Ayrıca kuraklık zamanlarında insanlar abdestli olarak şehitliği ziyaret etmektedirler. Orada namaz kılıp şehitleriN yüzü suyu hürmetine Allah’a kuraklığı gidermesi için dua ederler. Daha sonra şehitlikten aldıkları bir parça taş veya herhangi bir parça şeyi su kaynaklarına atarlar. Aradan kısa bir süre geçtikten sonra yağmur yağar ve böylece insanlar amaçlarına ulaşmış olurlar.